W ostatnich latach popularność zielonej herbaty matcha (jap. 抹茶) gwałtownie wzrosła na całym świecie. Coraz więcej osób zaczęło doceniać jej prozdrowotne właściwości oraz wyjątkowy, intensywny smak. Czym jednak tak naprawdę jest matcha? Skąd wzięła się w Japonii i jaki jest jej związek z japońską kulturą tradycyjną?

W przeciwieństwie do klasycznej zielonej herbaty sencha, która rośnie w pełnym słońcu, matcha uprawiana jest na specjalnie zacienionych plantacjach. Dzięki temu zabiegowi spowolniony zostaje proces dojrzewania rośliny, a jej liście nabierają intensywnej, ciemnozielonej barwy. Taki sposób uprawy powoduje również wzmożoną produkcję aminokwasów – w szczególności teaniny, która pozytywnie wpływa na wydajność pracy i skuteczność nauki. Co więcej, sama pozycja listków na krzewie świadczy o tym, do jakich celów ma być wykorzystywana matcha – te rosnące na samej górze, delikatniejsze, służą do produkcji herbaty ceremonialnej, zaś matcha z dolnych liści idealnie nadaje się do gotowania.

Zbiory herbaty odbywają się dwa razy w roku, a matcha musi zostać poddana obróbce najpóźniej na jesieni, gdyż w grudniu zmienia się jej smak. Aby z zielonych liści powstała nasza herbata, należy je uprzednio sparzyć, rozłożyć płasko i pozostawić, aby całkiem wyschły. W ten sposób uzyskujemy bardzo delikatną i kruchą tencha, która – po uprzednim odseparowaniu z niej wszelkich żyłek oraz ogonków – zostaje zmielona przy pomocy specjalnych kamieni na drobny, jasnozielony proszek, znany jako matcha. Choć wielu kojarzy się on z gorzkim smakiem, wysokiej jakości matcha jest łagodna i nieco słodka, bez śladu goryczy. Co więcej, w przeciwieństwie do kawy daje ona stabilny i długotrwały zastrzyk energii, bez skutków ubocznych. Naukowcy są przy tym zgodni, że jej regularne spożywanie pomaga chronić wątrobę, poprawia pracę mózgu oraz serca, wzmacnia układ odpornościowy, a nawet pozytywnie wpływa na stan naszej skóry. Zawiera ona także szereg witamin i minerałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu – witaminę A, B1, B2, B3, C, F oraz P!

 

Sam zwyczaj picia herbaty pojawił się w Japonii w epoce Nara (VIII w.) w wyniku początku wpływów chińskiej kultury. W XII w. mnich Eisai sprowadził nasiona rośliny z Chin i założył plantacje w prefekturze Fukuoka oraz na Kiusiu. Mnich propagował lecznicze właściwości tego napoju i podkreślał jej pozytywny wpływ na pracę serca oraz innych organów wewnętrznych. Twierdził także, że jej smak szczególnie upodobał sobie sam Budda.

W XIV w. wśród samurajów wykształcił się zwyczaj organizowania spotkań i konkursów herbacianych, a samo picie herbaty stało się dla nich formą spędzania wolnego czasu. Początkowo przyjęcia organizowane były z niebywałym przepychem. Z czasem zrezygnowano z niego na rzecz modelu, w którym spotkania herbaciane urosły do rangi sztuki, łączącej elementy estetyczne z religijnymi. Istotna dla wykształcenia się takiej formuły spotkań herbacianych była koncepcja wabi (szlachetne ubóstwo, niedostatek), wokół której rozwinęła się ceremonia herbary wabicha. Każde takie spotkanie uznawane było za wyjątkowe i niepowtarzalne (ichigo ichie – „jedna chwila, jedno spotkanie”).

Centralnym punktem ceremonii herbacianej jest uroczyste picie herbaty matcha. W zależności od rangi spotkania może być ona przyrządzona na dwa sposoby. Podczas półoficjalnych spotkań podawana jest tzw. usucha, czyli lżejsza herbata, do której serwowane są ciastka. W czasie oficjalnych spotkań z rozbudowanym ceremoniałem oprócz usucha pojawiają się także koicha – gęsta, przypominająca swoją konsystencją budyń, mocna herbata - oraz większy posiłek chakaiseki.

Nie mniej istotne od samej herbaty są okoliczności, w której zostaje podana. Podstawową rolę odgrywa tu wzajemny kontakt pomiędzy gościem a gospodarzem-artystą. Celem ceremonii jest wprowadzenie jej uczestników w wymiar poza codziennym życiem; jest ona okazją do przeżycia czegoś niezwykłego i ulotnego. Odpowiednie doznania gwarantuje także:

• specjalnie dobrana oprawa scenograficzna, w tym architektura wnętrza pawilonu herbacianego i ogrodu,
• dekoracje kwiatowe,
• zwoje z kaligrafią
• naczynia i akcesoria herbaciane.

Choć udział w prawdziwej ceremonii herbacianej to zdecydowanie wyjątkowe przeżycie, które w pełni daje się odczuć tylko w Japonii, jej namiastkę można sobie sprawić nawet w domowym zaciszu. Będziemy więc potrzebowali:

• dobrej jakościowo herbaty matcha* (np. marki Hamasa)

• ręcznego spieniacza do mleka / trzepaczkę kuchenną

• czarkę, ewentualnie niewielką miseczkę

Do czarki wsypujemy około 2g herbaty. Zalewamy ją 50 ml gorącej, ale nie wrzącej wody – najlepiej, jeśli jej temperatura będzie wynosić 80°C. Na koniec wystarczy utrzepać herbatę przy pomocy kuchennych utensyliów, aż na powierzchni herbaty wytworzy się gęsta pianka.

Oprócz spożywania jej w postaci naparu, matchę wykorzystuje się także do przygotowywania deserów. W Japonii często spotkać się można z mochi o smaku zielonej herbaty, ciastkami z matchą, a nawet z matcha tiramisu. Fani słodkich smaków z pewnością pokochają także matcha latte – mieszankę sproszkowanej herbaty, mleka oraz cukru. Smacznego!

 

*Aby matcha zachowała wszystkie swoje właściwości należy przechowywać ją w lodówce, a nawet w zamrażalniku!