Jak Japończycy świętują Nowy Rok?

Przewodnik po tradycyjnych japońskich noworocznych potrawach oraz zwyczajach.

Japoński Nowy Rok (お正月, Oshōgatsu) to bardzo popularne w Japonii święto. Nieco podobne do zachodnich Świąt Bożego Narodzenia jeśli chodzi o ich wagę. Podczas Nowego Roku Japończycy także wymieniają się życzeniami. W odróżnieniu od innych krajów, obchody przyjścia nowego roku w Japonii są relatywnie spokojne - nie słychać fajerwerków ani głośnej muzyki. Japończycy, od czasu restauracji Meiji, obchodzą święto Nowego Roku 1 stycznia. Ta data jest ważniejsza niż znany nam sylwester obchodzony dzień wcześniej. W Japonii, większość osób ma wolne w okolicach od 29 grudnia do 3 stycznia. Dlatego w obchodach może uczestniczyć niemalże całe społeczeństwo. W tym blogowym wpisie poznacie japońskie noworoczne dania oraz wybrane tradycyjne zwyczaje związane z Oshōgatsu (na opisanie wszystkich miejsca wystarczy jedynie w książce…).

 

HATSUMODE 初詣で - pierwsza wizyta w świątyni w Nowym Roku

To pierwsza wizyta w shintoistycznej lub buddyjskiej świątyni w Nowym Roku. Około północy Japończycy tłumie spotykają się w świątyni, gdzie modlą się o pomyślność i szczęście w nadchodzącym roku. Charekterystycznym widokiem w japońskich świątyniach po nowym roku są zawieszki z życzeniami zwane Omamori 御守. Te kolorowe zawieszki to tak naprawdę amulety mające przynosić pomyślność w różnych obszarach życia – można kupić je w świątyni lub zrobić samodzielnie. Całe wydarzenie Hatsumode jest nadawane w japońskiej telewizji przez cały dzień od 31 grudnia do poranka 1 stycznia na takich stacjach jak Nippon Hoso Kyokai. Najliczniej odwiedzanym miejscem podczas Hatsumode w całej Japonii jest świątynia Meiji Jingu Shrine w dzielnicy Harajuku w Tokio. Podczas nowego roku odwiedzają ją 3 miliony osób!

 

 

JOYA NO KANE 除夜の鐘 - sylwestrowe bicie w dzwony

Dokładnie o północy w Nowy Rok w japońskich buddyjskich świątyniach rozbrzmiewają dzwony Bonsho. Biją precyzyjnie 108 razy. Liczba ta reprezentuje liczbę ludzkich pragnień, które według wiary buddyjskiej prowadzą do bólu i cierpienia. Joya no kane to rytuał, który ma odpędzić negatywne emocje związane z przeżyciami minionego roku.

 

 

A teraz część na którą wszyscy czekali. Kuchnia ma specjalne miejsce w kulturze i sercach Japończyków. Silnie wiązana z tradycją, podczas święta Nowego Roku odgrywa jedną z głównych ról.

 

OTOSO お屠蘇 - pierwszy napój w Nowym Roku

Otoso to przyprawione sake zawierające kombinację różnych korzeni, przypraw i ziół, które mają zapobiegać przeziębieniom i grypie w nadchodzącym roku. Mieszanka przypraw zawiera od 5 do 10 różnych ziół, w tym może to być japoński pieprz Sanshō, lubiany ze względu na swoje właściwości anty bakteryjne.

 

OZŌNI お雑煮 - pierwsze danie w Nowym Roku

Po pierwszym napoju przychodzi czas na pierwsze danie – Ozōni. Ozōni jest zupą podawaną z większym kawałeczkiem mochi. W zależności od regionu, bulion będzie inny. Może to być bulion na bazie pasty miso i dashi jak m.in. w Kansai i Kanto lub zupełnie odmienny, słodki z fasolki azuki (słodkiej czerwonej fasoli) według zwyczajów prefektury Tottori. Mochi, również zależy od lokalnych zwyczajów, może albo ugotowane, albo grillowane; okrągłe lub prostokątne. Dla dekoracji warto dodać także grzybka shiitake. W Japonii Centralnej, oprócz niego, znajdziecie dokładnie to mochi – nieodłączny element Ozōni. Możecie także zrobić własne mochi z ryżu mochigome.

 

 

 

TOSHIKOSHI SOBA 年越しそば - sylwestrowy makaron soba

Dosłownie „makaron na przecięcie roku”. To makaron gryczany soba w gorącym bulionie opcjonalnie z krewetkami w tempurze i kamaboko. Jedzony około północy w wigilię Nowego Roku. Istnieje wiele teorii skąd wziął się ten zwyczaj. Jedną z najczęściej powtarzanych jest to, że makaron soba można łatwo przegryźć zębami, a zatem jest to jak wyraźne cięcie między jednym rokiem a następnym, pozostawiające za sobą wszelkie żale i nieprzyjemności z odchodzącego roku.
Inna teoria głosi, że długi i delikatny makaron oznacza długie życie. Podczas gdy jeszcze inne historie zawierają wyjaśnienia, takie jak to, że podczas siorbania makaronu zdobywa się siłę na nowy rok oraz szczęście i spełnienie z pysznego smaku. Bardziej podparta historycznie teoria odnosi się do faktu, że mąka gryczana była kiedyś używana przez złotników do zbierania pozostałości złotego pyłu, a zatem jest związana z powiększaniem swojej fortuny.

W Japonii Centralnej znajdziesz makaron soba (podstawowy, 80% gryki i 100% gryki) do przygotowania Toshikoshi soba oraz składniki bulionu - dashi, mirin, tsuyu i sos sojowy.

 

 

OSECHI-RYŌRI 御節料理 - tradycyjny japoński posiłek noworoczny podawany 

To japoński posiłek noworoczny składający się z wielu mniejszych tradycyjnych potraw. Za każdą z nich kryje się wyjątkowe symboliczne znaczenie. Podczas gdy wcześniejsze składały się one głównie z prostych, gotowanych na wolnym ogniu potraw zwanych Nimono, z czasem pojawiło się wiele różnych potraw, z których każda miała zapewniać inny rodzaj szczęścia – dla rodziny, w karierze, dla dzieci itp. Każdy mini-danie jest ułożony w oddzielone ściankami przegródki w pudełku zwanym Jūbako, przypominającym nieco bento box, jedynie większym i o eleganckim wyglądzie. A z czego składa się? Poniżej znajdziecie listę kilku z dań do umieszczenia w Osechi-Ryōri. 

• Daidai 橙 – gorzka pomarańcza z Japonii, często używana do celów dekoracyjnych podczas obchodów Nowego Roku i często dodawana do Osechi-Ryōri. Słowo daidai brzmi jak japońskie wyrażenie „z pokolenia na pokolenie”, dlatego uważa się, że owoc przynosi szczęście parom pragnącym dziecka;

• Kuromame 黒豆 - ugotowane na słodko czarne nasiona soi. Symbolizują zdrowie, a co za tym idzie zdolność do ciężkiej pracy w nadchodzącym roku. Znajdziecie je także w Japonii Centralnej! 

• Kazunoko 数の子 - ikra śledzia, reprezentująca płodność. Ikra to jajeczka, więc łatwo się domyślić ich powiązania z tym znaczeniem, ale jest tu też dalsza symbolika. Kazu oznacza po japońsku liczbę, a ko oznacza dzieci, dlatego Kazu-no-ko oznacza także liczne potomstwo;

• Ikura いくら – ikra łososia czyli następny symbol płodności i urodzaju;

• Tai 鯛 - w języku polskim dorada. W Japonii uważana jest za symbol szczęścia, ponieważ słowo tai brzmi podobnie do ostatniej sylaby w japońskim słowie oznaczającym „szczęśliwy”, „pomyślny”, Omedetai. Oprócz symboliki przynoszącej szczęście, ryba ma doskonały smak i konsystencję;

• Kamaboko かまぼこ – "ciastko" rybne w kolorach białym i czerwonym. Czerwień i biel to tradycyjne kolory noworoczne w Japonii, reprezentujące wschodzące słońce;

• Tazukuri 田作り – opiekane młode sardynki w polewie z miodem i sosem sojowym oraz sezamem, symbolizujące obfite zbiory;

• Satoimo 里芋 – korzeń taro ugotowany w dashi, sake, sosie sojowym, mirinie i odrobinie cukru. Ponieważ z jednej bulwy saitomo wyrasta wiele innych symbolizuje ona potomstwo;

• Datemaki 伊達巻 - słodki zawijany omlet z jajka i ciasta rybnego hanpen. Jest zwijany za pomocą bambusowej maty, aby uzyskać wgłębienia, które sprawiają, że pocięty omlet wygląda jak stary zwój papieru. Datemaki symbolizuje zatem poszukiwania literackie i scholastyczne;

• Kuwai くわい - roślina Sagittaria, która wytwarza jadalną podwodną bulwę, z której wyrasta pojedynczy korzeń. Ten pojedynczy korzeń jest oznaką pomyślności w Japonii, która reprezentuje udaną karierę;

• Ebi 海老 - mówi się, że krewetki przypominają sylwetkę starszej osoby, a czułki to jej długa broda lub wąsy, dlatego są spożywane w Nowy Rok jako symbol długiego życia;

• Renkon 酢蓮根 - marynowany w słodkim occie korzeń lotosu. Korzeń lotosu ma charakterystyczne otwory, przez które można przejrzeć na wylot. Mają one za zadanie zagwarantować szczęśliwą przyszłość bez przeszkód lub to, aby przynajmniej widzieć te przeszkody z wyprzedzeniem; 

• Kombumaki 昆布巻き – zawinięte wodorosty kombu przewiązane kanpyō (suszona tykwa), gotowane na wolnym ogniu w sosie sojowym, mirinie, sake, occie ryżowym i cukrze, często nadziewane solonym łososiem. Mówi się, że to danie ma przynieść szczęście w nadchodzącym roku, ponieważ kobu (inne słowo oznaczające kombu lub wodorosty) jest częścią japońskiego słowa yorokobu, które oznacza „szczęśliwy” lub „radosny”;

• Hoshigaki 干し柿 - suszona persymona, to nie tylko ulubione zimowe jedzenie wielu Japończyków, ale także symbol długowieczności. Mówi się, że zmarszczki na suszonych owocach reprezentują starość;
  
  
• Gobo 牛蒡 - inaczej korzeń łopianu. Jest znany z tego, że ma mocne korzenie i jest trudny do ścięcia, a więc symbolizuje on zarówno siłę fizyczną jak i wewnętrzną, a także stabilne życie;

Jak widzicie potraw w Osechi-Ryōri jest naprawdę wiele, a to nawet nie są wszystkie z nich! Ponieważ, ich przygotowanie zajmuje bardzo dużo czasu, Japończycy często kupują gotowe Osechi-Ryōri.

 

 

KAGAMI MOCHI 鏡餅 - "lustrzane" mochi

To mochi nie jest do jedzenia! W odróżnieniu od ciasteczka kirimochi podawanego w Ozōni, Kagami mochi jest dekoracją noworoczną, przynoszącą szczęście. Składa się z dwóch okrągłych ciastek ryżowych mochi, mniejszego umieszcza się na większym i zwieńcza Daidai (橙), czyli japońską gorzką pomarańczą. Mochi reprezentują miniony rok i nadchodzący rok, więc w połączeniu z pomarańczą symbolizuje ciągłość rodziny na przestrzeni lat. Kagami mochi jest umieszczane w kamidanie – miniaturowej domowej świątyni Shinto. 11 stycznia (lub w drugą sobotę lub niedzielę stycznia) odbywa się rytuał znany jako kagami-biraki („otwarcie lustra”), podczas którego kagami mochi są dzielone na pół ręcznie lub młotkiem, a następnie gotowane i spożywane ze słodką czerwoną fasolą azuki. Nigdy nie używa się noża, ponieważ oznaczałoby to zerwanie więzi rodzinnych.

 

 

Mamy nadzieję, że ten wpis przybliżył Wam nieco zwyczaje noworoczne w Japonii i sami spróbujecie urządzić w domu swój japoński Nowy Rok!

Wesołego roku królika!